İbn Hazm’ın Mûcize Anlayışı

Zâhiriyye ekolünün en büyük temsilcisi olan Ebû Muhammed Ali b. Ahmed Hazm el-Endelüsî (öl. 456/1064) fakih, muhaddis, tarihçi, edip ve şair kimliği ile önemli eserler vermiş bir âlimdir. Diğer dinlere karşı İslamiyet’in üstünlüğünü savunduğu gibi, İslam düşüncesi içinde ortaya çıkan mezheplere da Ehl-i sünnet anlayışını ısrarlı şekilde savunmuştur. Eserlerinde kelam ilminin hemen her konusuna yer vermiş, bu bağlamda nübüvvetin imkânı, Hz. Muhammed’in peygamberliği nübüvvet halkasının son olduğuyla alakalı konularla yakından ilgilenmiştir. Bu çalışma, el-Fasl başta olmak üzere el-Usûl ve’l-fürû‘, ed-Dürre fî mâ yecibu i‘tikâduhu İlmü’l-kelâm alâ mezhebi Ehli’s-sünne ve’l-cemâ‘a adlı eserlerinden hareketle İbn Hazm’da imkanı, bunun ispatında mûcizenin yeri önemi gibi konulara verilmiştir. âlimlerinin hepsi peygamberlerin tanınmasında sistemlerini mûcize delili üzerine kurmuşlardır. Onlara göre peygamberlik iddiasında bulunan kimsenin iddiasını teyit edecek olağanüstü delil/deliller getirmesi gereklidir. Muhataplarını dinen sorumlu tutabilmesi için bunu yapması zorunludur. Bir hadisenin şahsı tasdik eden delil olabilmesi diye isimlendirilebilmesi için; ilâhî fiil olması, tarzda zuhur etmesi, iddiası tehaddî birlikte meydana gelmesi, iddiadan sonra etmesi özellikler taşımalıdır. İşte özelliklere sahip delilin, başkaca delillere ihtiyaç duymadan iddia sahibinin doğruluğunu ispat edeceği kabul edilir. Kelamcılar, peygamberin doğru sözlü olduğunu gösteren onlarca delilin arasında sadece özelliği bulunanlara adını vermişlerdir. Dolayısıyla kavramının kelamcılar tarafından icat edilmiş özel kavram olduğunda şüphe yoktur. Çalışmanın omurgasını oluşturan Hazm’ın konu hakkındaki görüşlerine bakıldığında şunları ifade etmek Hazm, öncelikle imkân dâhilinde olduğunu, yüce Allah’ın insanlar arasından elçiler seçip göndermesinin tarihen vuku bulduğunu inanç esasları bakımından peygamberler fark olmadığını açıklamıştır. tanınıp bilinmesinde faktörüne ağırlık bakıma sistemini esas inşa etmiştir. Ancak o, kavramını kelamcıların ettiği kullanmaya pek özen göstermemiş, kitaplarında gördüğümüz özelliklerini ya vasıflarını açıklamak sıralamak hedefi olmamıştır. O, uzun zaman diliminde kavramlaşan terimini –söz konusu hassasiyetleri dikkate almadan- peygamberlere ait hârikulâde olay kullanmıştır. anlayışıyla olarak fazla dikkat çeken husus, şartı tanımlanan vasfını zorunlu görmemesidir. şartını ayrılmaz parçası edenleri eleştirmiş böyle anlayışın Peygamber’in mûcizelerini sınırlandıracağını ileri sürmüştür. Şayet şart edilirse, durumda yiyecek içeceklerin bereketlenmesi, mescitteki kütüğün inlemesi, bazı hayvanların gelip şikâyetlerini açıklamaları olaylar kapsamı dışında kalacaktır. delillerini sınırlandırmak anlamına gelecektir. Ona hadiselerin yaratıcısı Allah’tır bunları elçilerini yaratır. Peygamber olmayanlardan hadiseler ise isimlendirilemez. elinde gerçekleşen olaylar, edilmelidir. sebeple olacak ki peygamberlerden hadiseyi bağlamına mahiyetine bakmaksızın isimlendirmiştir. Netice Hazm’a tabiatta bulan iki türlüdür; olağan hadiseler. ikinci türe demiş olaylarla sınırlandırmıştır. Bunlar –ister vasfı taşısınlar isterse taşımasınlar- isimlendirilmelidir. Peygamberlerin dışındaki insanlardan hârikulâdelik özelliğine değillerdir. Eğer olduğu delilleri sakatlanmış olur. Bundan dolayı Allah, elçileri hadiseleri yaratmıştır. Şu halde düşüncesinde kerâmet, sihir, istidraç, maûnet kavramların karşılığı Doğrusu onun tutumu Mu‘tezilî gelenekle örtüşmektedir. olayları nebilere tahsis ederek mûcizeye yöneltilebilecek eleştirileri baştan önlemeye çalışmıştır.